Vào năm 1944 tại bon Bu Mrăng, xã Quảng Trực (Tuy Đức) đã xảy
ra một vụ kiện của đồng bào M’nông liên quan đến con voi thật là thú vị. Vì đây
là vụ kiện được chủ làng phân xử đúng mức theo qui định luật tục.
Ảnh minh họa
Ông Điểu Ntông có một cái rẫy cách xa làng đến 5 cây số. Vào
tháng lúa bắt đầu trổ bông, vợ chồng ông và các con cái phải ra rẫy ngủ để bảo
vệ lúa khỏi bị thú rừng phá hoại.
Một đêm, vào lúc giữa khuya, khi đang ngủ, bỗng ông Ntông
nghe thấy tiếng lục lạc của voi. Ông thức dậy ra khỏi chòi, đêm sáng trăng nên
nhìn thấy rõ con voi đực hai ngà đang vào trong rẫy của ông để ăn lúa. Lúc đầu,
ông định cùng cây để đánh xua đuổi con voi đi ra khỏi rẫy lúa. Ông đuổi con voi
không chịu đi mà ngược lại nó còn làm hung rượt đuổi lại ông.
Ông nghĩ, nếu để voi tha hồ ăn thì rẫy lúa sẽ tan hoang. Bí
quá, ông vào chòi lấy ná bắn một mũi tên trúng vào đùi con voi. Dính tên, con vọi
bị đau mới chịu rời khỏi đám rẫy. Tuy nhiên, rẫy lúa cũng bị voi giày xéo, hư hại
rất nhiều.
Xót của, sáng hôm sau, ông Ntông đuổi theo vết chân con voi
để đi tìm chủ voi bắt đền. Về đến làng hỏi han thì biết đêm qua có một vài người
khách đi đường ghé xin ngủ nhờ qua đêm ở một hộ trong làng. Các vị khách đó có
cưỡi theo một con voi đực. Ông Ntông liền đến nhà có các vị khách ngủ để nói
chuyện với họ về việc lúa rẫy của mình bị voi của khách ăn và đề nghị với chủ
nhà xin can thiệp, giải quyết, bồi thường thiệt hại.
Nghe xong, chủ nhà hỏi khách đêm qua trước khi ngủ cột voi
thế nào, voi có bị xảy không. Lúc đó, khách ra chỗ cột voi thì mới biết là đêm
qua con voi đã bị đứt dây xích đi mất. Sáng hôm đó, chủ voi cuống quýt đi tìm
voi. Họ gặp con voi của mình ở giữa rừng. Chưa kịp mừng thì chủ voi thấy con
voi của mình bị dính mũi tên vào đùi. Với đồng bào, một con voi bị ốm, bị
thương hay bị chết thì rất kiêng kỵ.
Lúc đó, người chủ voi cũng chưa biết là chính con voi của
mình đã vào rẫy ăn lúa của người khác. Người giữ voi đưa voi về và báo với chủ
nhà là con voi của mình đã bị thương ở đùi bởi một mũi tên. Chắc bị đau nên con
voi tung đứt dây xích bỏ chạy vào rừng. Chủ voi bắt đền chủ nhà, yêu cầu bồi
thường và cúng cho con voi.
Chủ nhà lúng túng không biết giải quyết bằng cách nào bèn
báo cáo vụ việc với chủ làng. Chủ làng cho mời các già làng và tất cả các chủ hộ
trong bon họp lại để truy tìm ai là kẻ bắn voi của khách đi đường xin ngủ nhờ
qua đêm trong bon mình. Con voi là tài sản quý, là việc hệ trọng nên ai nấy đều
quan tâm, đến dự họp đông đủ.
Người trong làng nói rằng không ai bắn voi đang cột, trừ khi
nó bị đứt dây, chạy lung tung, tấn công người khác. Chỉ có ông Ntông đang giữ rẫy,
bị voi ăn lúa nên bắn một phát tên để xua đuổi voi. Chủ voi cho rằng voi của
mình không vào rẫy, nó vị bắn tại nơi cột mà thôi. Voi bị đau nên mới bức tung
dây xích chạy vào rừng.
Hơn nữa, chủ voi thấy voi của mình đang ăn trong rừng chứ có
vào ăn lúa của ai đâu. Ông cũng nghĩ rằng con voi ăn lúa rẫy ông Ntông là con
voi khác, quả quyết rằng voi mình không liên quan đến. Chủ voi còn nghi ngờ rằng,
tại dân trong làng ác ý với ông nên rắp tâm muốn bắn chết con voi. Do đó, chủ
voi cứ khăng khăng đòi chủ làng và các già làng giải quyết cho thật thỏa đáng vụ
này.
Chủ làng mời chủ voi cùng các già làng đi đến tận rẫy bị voi
ăn lúa để xác minh. Họ đến rẫy tiến hành đo dấu chân của voi và về so lại thì
đúng bằng với kích cỡ chân voi của khách. Họ phải mất hết một ngày để tranh luận,
hòa giải với nhau. Số người tham dự gồm chủ làng, chủ voi, các già làng và các
chủ hộ trong bon.
Theo luật tục, nếu voi ăn lúa chủ rẫy không được bắn voi. Nếu
bị thiệt hại thì chủ voi đền lại đủ với số lúa bị voi ăn và cúng cho rẫy lúa một
con gà và một ché rượu. Trong trường hợp này, vì chủ rẫy đã bắn voi bị thương,
do đó, voi ăn lúa, chủ voi không bị phạt đền. Ngược lại, người bắn voi phải
cúng cho con voi một ché rượu, đền tượng trưng cho con voi một cái ché trị giá
bằng một con lợn nái. Nếu người bắn voi không chịu cúng cho voi, sau này voi bị
ốm, bị chết thì anh ta phải đền.
Vậy là, ông Ntông chẳng những đã mất lúa mà còn phải mang lợn
to, rượu ché ra để làm lễ cúng cho voi, buộc phải đền cho chủ voi một cái ché
palay reh trị giá bằng một con lợn nái. Bởi luật tục từ thời xa xưa của người
M’nông qui định, nếu một con vật nuôi phá hại của cải, tài sản hoặc ăn hoa màu
của bất cứ ai, thì chỉ bắt chủ vật nuôi bồi thường thiệt hại chứ không được phép
bắn giết con vật.
Nguồn: Tấn Vịnh - Báo ĐakNong online
Web: http://www.baodaknong.org.vn/